Schaliegas & Fracking: een overzicht

Schaliegas en fracking staan vol in de belangstelling. Niet alleen om de grote voorraden gas die er mee te winnen zijn, maar ook om de risico’s bij het winnen van schaliegas. Wat is schaliegas, hoe wordt het gewonnen en wat zijn de kansen en risico’F?

Schaliegas

Schaliegas, ook wel een ‘onconventioneel gas’ genoemd, is gas dat wordt gewonnen uit schaliegesteente. Dat gesteente is zo ondoordringbaar, dat het gas er niet uit kan ontsnappen. Het gas blijft in bellen opgeslagen tussen de gesteentelagen en kan niet gemakkelijk naar een boorput stromen.

Fracking

Oliemaatschappijen hebben een (omstreden) methode ontwikkeld waarmee dit gas toch kan worden gewonnen: hydraulisch fractureren of fracking. Onder hoge druk worden grote hoeveelheden water, zand en chemicaliën de gesteentes in gespoten. Daardoor ontstaan er barsten in de gesteentes en komt het gas vrij.

Fracking vindt plaats op ongeveer drie tot vier kilometer diepte. Daarbij ontstaan scheuren van 1 à 2 centimeter breed, vele tientallen meters lang. 90% van de in de bodem gepompte vloeistof is water, 8% is zand en 2% zijn chemicaliën.

Risico’s

• Bij iedere kraak worden er zo’n 80 tot 100 ton chemicaliën de bodem in gepompt. 80% van deze stoffen blijft onder de grond. Het is niet bekend wat deze stoffen ondergronds veroorzaken op de lange termijn.
• Nederlandse drinkwaterbedrijven zijn tegenstander van schaliegas omdat zij bang zijn voor vervuiling van het drinkwater.
• Bij de boringen kan methaan vrijkomen. Dat gas draagt vele malen sterker bij aan het broeikaseffect dan CO2.
• Het afvalwater kan radioactieve stoffen uit de bodem opnemen.
• Bestaande rioolwaterzuiveringen zijn bovendien niet opgewassen tegen het afvalwater van schaliegaswinning.
• Voor de winning van schaliegas is veel water nodig. Voor een boorput is er volgens de EPA, het Amerikaanse agentschap van milieu, tussen de 0,2 en 1,3 miljoen liter water nodig om voor een boorput.
• Voor de winning van schaliegas is een groot aantal boorputten nodig, die een inbreuk vormen op het landschap. Mogelijk wordt er ook geboord in natuurlandschappen.
• Het boren naar schaliegas kan kleine aardbevingen en verzakkingen veroorzaken.

Kansen

• Voor onze energievoorziening zijn we op het moment grotendeels afhankelijk van Rusland en landen in het Midden-Oosten. Deze landen zijn politiek en economisch gezien instabiel. Als Nederland haar eigen energie opwekt, kan het de afhankelijkheid van deze ‘risicovolle’ landen verminderen.
• Schaliegaswinning in Nederland betekent extra inkomsten voor de staat. Nu de Nederlandse gasreserves in Groningen langzaamaan opraken, kan schaliegas dit overnemen.
• Met eigen gas kan Nederland meer haar eigen gasprijzen bepalen. Nederlandse bedrijven zouden kunnen profiteren van lagere gasprijzen waardoor de Nederlandse concurrentiepositie beter wordt.

Verenigde Staten volop in het schaliegas

In de Verenigde Staten wordt sinds 2007 flink ingezet op schaliegaswinning. 20% van de Amerikaanse gasproductie komt inmiddels uit schaliegas. Het wordt vooral gewonnen in dunbevolkte staten als Nebraska, Texas, Colorado en Oklahoma.

Onder kostprijs?

De economische verwachtingen van schaliegaswinning in Amerika zijn hoog. Het International Energy Agency voorspelt dat de Verenigde Staten in 2035 meer energie uitvoert dan dat ze zal invoeren door de winning van schaliegas. Er worden wel vraagtekens geplaatst bij het grote economische succes van schaliegas in Amerika. Verschillende experts vermoeden dat de schaliegasproductie een tijdelijke zeepbel is. Er zou overproductie zijn en schaliegas zou onder de kostprijs worden verkocht.

100.000 banen en milieuschade

De economie en werkgelegenheid in de VS varen op het moment wel bij de ontwikkeling. In Pennsylvania bijvoorbeeld, een van de staten waar schaliegas gewonnen wordt, geeft het de staat €1 miljard aan inkomsten en heeft het 100.000 mensen aan een baan geholpen. Maar tegelijkertijd maken bewoners rond de winningsplaatsen en milieuorganisaties zich ernstige zorgen over de gevolgen van schaliegaswinning voor volksgezondheid en milieu.

Fracking in Nederland

Veel experts betwijfelen of schaliegas net zoveel succes kan opleveren in Nederland als in de Verenigde Staten. Het schaliegas zit hier dieper onder de grond en Nederland is vele malen dichtbevolkter dan de gebieden waar Amerika naar schaliegas boort. Het Britse boorbedrijf Cuadrilla dat proefboringen wil doen in Nederland verwacht echter flinke hoeveelheden schaliegas aan te treffen.

Nederlands onderzoek

Het ministerie van Economische Zaken laat op het moment een grootschalig onderzoek uitvoeren naar de risico’s en gevolgen van schaliegaswinning. Het onderzoek wordt uigevoerd door advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos. Onderaannemers zijn Fugro-Ecoplan, een adviesbureau voor de olie- en gasindustrie, mijnbouw en bouw en ingenieursbureau Arcadis, dat zich bezighoudt met water, milieu, gebouwde omgeving en infrastructuur.

Het onderzoek wordt naar verwachting halverwege 2013 afgerond. Tot die tijd mogen er geen proefboringen worden gedaan naar schaliegas, en worden er ook geen nieuwe opsporingsvergunningen afgegeven. Mochten gasbedrijven toestemming krijgen van de Rijksoverheid, dan moeten zij boorvergunningen aanvragen bij de desbetreffende gemeente. Maar gemeenten lopen niet warm voor schaliegaswinning. 33 van de 170 gemeenten met schaliegas in de bodem hebben zich al uitgesproken tegen schaliegas, meldt het Financieele Dagblad.

Fracking in Nederland: nieuw?

Sommige media zeggen dat er al langer wordt "gefrackt" in Nederland. Sinds 1948 gebeurt dat inderdaad, maar met een ander, minder ingrijpend doel, blijkt uit een rapport van het Agentschap NL uit 2011. Fracking werd voorheen ingezet om verstopte gas- of olieputten door te spoelen. Fracking als middel om gas uit schaliegesteente te winnen, is intensiever. Er is meer water met chemicaliën voor nodig, die onder beduidend hogere druk wordt ingespoten. De scheuren bij schaliegaswinning kunnen in sommige gevallen een kilometer lang zijn. Bovendien zou fracking op veel grotere schaal plaatsvinden. De risico"s liggen dus hoger.

Europa huiverig voor schaliegas

Vanuit de Europese Unie is er weinig aanmoediging voor schaliegas. In het groenboek over klimaat en energie staat vermeld dat het mogelijk moet zijn om ‘op milieuveilige wijze’ conventionele en onconventionele (waaronder schaliegas) te winnen. Maar een actieve strategie zet de Europese Unie er niet voor uit. Europa laat die beslissing over aan de lidstaten zelf. Daarnaast kent Europa veel minder stille gebieden dan de Verenigde Staten waar schaliegaswinning niemand tot last is. Het Internationaal Energie Agentschap heeft een grote strategische inzet op schaliegas ook afgeraden vanwege strengere milieuwetgeving en verschillen in de sterk uiteenlopende opbouw van gesteentelagen in Europa.

Schaliegas in Europese lidstaten

In Frankrijk is het verrichten van proefboringen per wet verboden. Ook Bulgarije verbiedt fracken met een boete van €65,- mln voor overtreding. Roemenië zegt voorlopig ook niet aan fracking te beginnen. Polen en het Verenigd Koninkrijk zijn wel voornemens schaliegas te winnen op hun grondgebied. Duitsland zoekt naar gas in de deelstaten Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen, een regio die grenst aan Nederland. Mocht er in deze Duitse gebieden definitief schaliegas gewonnen gaan worden, is de verwachting dat Nederlandse milieuorganisaties en drinkwaterbedrijven in actie komen. Grond- en rivierwater stoppen immers niet bij een landgrens.

Kruispunt!

Schaliegas is hoe dan ook schadelijk voor het milieu. Nu andere bronnen met fossiele brandstoffen opraken of economisch onrendabel zijn, staan we voor een nieuwe, grote keuze voor onze energievoorziening. We kunnen discussiëren over hoe schadelijk schaliegaswinning is. Maar we kunnen dit moment ook aangrijpen als een bewustwordingsmoment. Gaan we verder op dezelfde voet, waarbij we meer energie verbruiken dan de aarde aankan? Of nemen we ons eigen verbruik onder de loep, gaan we energiebewust leven en investeren we in schone energiebronnen ? De keuze is aan ons.

Om je alvast op weg te helpen: lees onze besparingstips .

Lees ook: Belasting voor duurzame energie maakt Nederland niet duurzaam